Chruściki (Insecta: Trichoptera) źródeł nie tylko Polski

(Źródła rzeki Łyny, fot. W. Szczepański)

Źródła są nie tylko w sensie przyrodniczym początkiem cieków, ale dla mnie symbolicznie wiążą się z początkami badań naukowych. Już na pierwszym roku studiów (w 1982 r.) włączyłem się prace studenckiego ruchu naukowego. W tym czase reaktywowaliśmy Koło Naukowe Biologów a ja działałem w Sekcji Badania Bezkręgowców. Na początku chciałem zająć się jętkami (Ephemeroptera) - szukałem ich w czasie zimowego wypadu w góry ze studenckim klubem turystycznym Bajo-Bongo. Starsi koledzy z Bajo-Bongo nadali mi ksywkę Jętek. Pierwszy wyjazd badawczy odbył się do rezerwatu "U źródeł rzeki Łyny". Było to chyba w lutym lub marcu 1983 r. Zabrałem się do oznaczania larw (dostępny był tylko klucz w języku czeskim...), ale w próbach nie było jętek. Liczne były za to chruściki. I tak zająłem się badaniami chruścików a pierwszym obiektem badawczym były źródła rzeki Łyny. Jeździłem tam wielokrotnie. Właśnie tam zorganizowaliśmy nasz pierwszy obóz naukowy, w osadzie Łyński Młyn.

Schemat (z mojej publikacji) objasniający źródła i charakter gatunków przypadkowych w źrółach. Nawiązanie do  modelu wyspy ekologicznej.

Po wstępnych badaniach w rezerwacie "U źródeł rzeki Łyny" zorganizowaliśmy ogólnopolską konferencję kół naukowych. Był więc to mój kolejny "pierwszy raz", także związany ze źródłami. Po raz pierwszy przygotowałem referat ustny z wynikami badań (oczywiście ze źródeł).  Kolejny obóz naukowy zorganizowaliśmy na Wyżynie Miechowskiej, gdzie również badaliśmy faunę źródeł - a ja oczywiście chruściki. Właśnie z tego materiału powstała moja pierwsza publikacja naukowa. Ukazała się drukiem, kiedy zacząłem już pracować. Ku mojemu zdziwieniu otrzymałem honorarium autorskie.

Badania nad chruścikami źródeł pojawiały się i później w mojej aktywności naukowej. Dotyczyły źródeł Karkonoszy czy okolic Dorzdowa k. Łomży. Zawsze były jednak elementem szerszych badań hydrobiologcznych. Z tematyką źródliskową wiążą się także moje pierwsze próby nawiązania współpracy międzynarodowej. Najpierw z dr. Andriejem Nestorowiczem z Białorusi a potem z krenologami z Niemiec. Tak dołączyłem do Europejskiej Dekady Ochrony Źródeł.

(2008 maj,  XV Ogónopolskie Warsztaty Bentologiczne,
Hedwiżyn, źródliska, obok obecna dr Edyta Buczyńska)

Inspirującym elementem współpracy z krenologami niemieckimi było nie tylko dotarcie do ciekawego czasopisma Crunoecia, udział w konferencjach, ale i zapoznanie się ze wskaźnikami naturalności. Wskaźniki te zastosowałem nie tylko do warunków polskich ale pomysł wykorzystałem rónież do opracowania wskaźników naturalności dla torfowisk, jezor, rzek. I cały czas ten pomysł rozwijam, bo wydaje mi się sensowną alternatywą dla indeksów biotycznych w biomonitoringu wód.

Źródliskowy chruścik, krenobiont Crunoecia irrorata (krynicznia wilgotka), zgłoszona została przeze mnie jako gatunek parasolowy dla ochrony źódlisk. Pomysł podchwyciła poznańska Salamandra i po wielomiesięcznych staraniach chruścik ten został wpisany na listę gatunków chronionych w Polsce.

Ważnym elementem moich zainteresowań źródłami było zorganizowanie ogólnopolskiej konferencji naukowej na ten temat oraz wydanie drukiem monografii. Na marginesie innych badań, od czasu do czasu wracałem do tematyki źródliskowej oraz współpracy naukowej z hydrologami, hydrobiologami i geografami (co znalazło swój ślad w publikacjach). Narodził się nawet pomysł na opracowanie interdyscyplinarnego słownika krenologcznych, ale ciągle czeka na realizację. Życie długie, może i z tym zdążę.

(2008, Roztocze, nad dużym limnokrenem)

Wybrane publikacje naukowe, dotyczące chruścików źródlisk

• Czachorowski S., 1986. Wstępne badania makrobentosu cennych przyrodniczo źródeł Wyżyny Miechowskiej. Spektrum, 2 (1): 125 - 134. 
• Czachorowski S., 1990. Caddisflies (Trichoptera) of the springs of the Kraków-Częstochowa and Miechów Uplands (Poland). Acta Hydrobiol., 32 : 391-405. 
• Czachorowski S., A. I. Nesterovich, 1992. Caddis larvae from some Belorussian springs. Braueria,19: 25. 
• Czachorowski S., 1993. Siedliskowe rozmieszczenie larw chruścików (Trichoptera) w Karkonoszach. W: Geoekologiczne problemy Karkonoszy, część II. (red. J. Sarosiek) Ekologia roślin i zwierząt. Wyd. Uniw. Wrocław., str.: 245-251. 
• Czachorowski S., K. Lewandowski, A. Wasilewska. 1993. The importance of aquatic insects for landscape integration in the catchment area of the River Gizela (Masurian Lake District, North-eastern Poland). Acta Hydrobiol., 35: 49-64. 
• Khmeleva N., A. Nesterovich, S. Czachorowski, 1994. The macroinvertebrate fauna of some Belarussian, Karelian and Altaian springs and it relations with some factors. Acta. Hydrobiol., 36: 75-90. 
• Biesiadka E., S. Czachorowski (red.), 1999. Źródła Polski – stan badań, monitoring i ochrona. Studia i materiały WSP w Olsztynie, 252 str. 
• Czachorowski S., 1999. Methods of recording and faunistical research of spring habitats in Poland. Crunoecia, 6: 63-66. 
• Czachorowski S., M. Grużewski, J. Pakulnicka, 2000. Chruściki (Trichoptera) i chrząszcze wodne (Coleoptera) źródeł i ich odpływów okolic Drozdowa (północno-wschodnia Polska). Przeg. Przyr., 11: 25-28. 
• Czachorowski S., P. Buczyński, U. Walczak, J. Pakulnicka, 2000. Gatunki osłonowe (parasolowe) w ochronie owadów. Przeg. Przyr., 11: 139-148. 

Po tej publikacji Crunoecia irrorata, jako gatunek parasolowy dla źródeł, znalazł się na liście gatunków chronionych w Polsce.

• Buczyński P., S. Czachorowski, L. Lechowski, 2001. Niektóre grupy owadów wodnych (Odonata, Heteroptera, Coleoptera, Trichoptera) projektowanego rezerwatu „Torfowiska wiszące nad jeziorem Jaczno” i okolic: wyniki wstępnych badań. Rocz. Nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. „Salamandra”, 5: 27-42. 
• Buczyński P., Czachorowski S., Moroz M., Stryjecki R. 2003. Odonata, Coleoptera, Tri-choptera and Hydrachnidia of springs in Kazimierski Landscape Park (Eastern Poland) and factors affecting the characters of these ecosystems. Supplementa ad Acta Hydrobiologica, 5: 13-29. 
• Adamek H., S. Czachorowski, 2004. Chruściki (Trichoptera) Sierakowskiego Parku Krajobrazowego – wyniki wstępnych badań. Biul. Park. Krajobraz. Wielkopolski, 10 (12):199-202. 
• Czachorowski S., 2007. Fauna źródeł – stan poznania i perspektywy badań. W: Jokiel P., P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.). Źródła Polski – wybrane problemy krenologiczne. Wyd. Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, Łódź, 352 str. 
• Czachorowski S., Zawal A., Pietrzak L. 2013. Caddisflies (Trichoptera) of the nature reserve “Źródlisko Skrzypowe”. Parki nar. Rez. Przyr. 31. 

Komunikaty i krótkie doniesienia

• Czachorowski S., 1989. Larwy chruścików (Trichoptera) źródeł rzeki Łyny. Stresz. XIV Zjaz. Hydrobiol. Pol. w Olsztynie 18-22 września 1989: 30. 
• Czachorowski S., 1996. Methods of recording and faunistical research of spring habitats in Po-land (Methoden der Quellerfassung und faunistische Forschungen an Quellen in Polen). 1st European Symposium of Spring Ecology and Comservation, March, 6-10 1996 in Münster, p.: 34. 
• Czachorowski S., 1996. Monitoring źródeł w Europie - fauna denna. III Warsztaty Bentologicz-ne. Możliwości wykorzystania fauny dennej dla biomonitoringu wód płynących w Polsce, str. 16-17. 
• Czachorowski S., 1997. Stan badań nad poznaniem Chruścików (Trichoptera) źródeł Polski. Źródła Polski - Stan Badań, monitoring i ochrona, Olsztyn 10-12 października 1997. Str.15-16 
• Czachorowski S., 1997. Co dalej - wprowadzenie do dyskusji. Źródła Polski - Stan Badań, monitoring i ochrona, Olsztyn 10-12 października 1997. Str. 42-44. 
• Gutowska J., S. Czachorowski, 2000. Chruściki (Trichoptera) zbiorników wodnych Gór Stoło-wych (Sudety). „Szacunek dla wody – materiały zjazdowe, XVIII Zjazd Hydrobiol. Pol., Biały-stok, str. 90-91. 
• Czachorowski S., 2006. Fauna źródeł – stan poznania i perspektywy badań. W: Moniewski P., Tomalski P., Ziułkiewicz M. (red). Ogólnopol. Kon. Nauk. „Źródła – środowiskowe aspekty badań” Łódź, 20-22 września 2006 roku, Tom 1: 15-16. 
• Czachorowski S., 2008. Co wiemy a co wiedzieć chcemy o faunie źródeł Polski. W: XV Ogólnopolskie Warsztaty Bentologiczne: bentos źródeł i strumieni, Zwierzyniec, 16-18V 2008, Olsztyn 2008, str.: 5 (referaty plenarne i materiały szkoleniowe). 
• Czachorowski S., 2010. Entomofauna wodna Warmii i Mazur – zmiany wieloletnie i problemy.

(Pojezierze Iławskie, okolice Szwalewa, zmeliorowany obszar źródliskowy)

 Inne opublikowane artykuły - publicystynak naukowa i eseje popularnonaukowe:

• Czachorowski S., A. Nesterowicz, 1994, źródła, krynice, zdroje... EkoBałtyk, 2 (18): 11, 17. 
• Czachorowski S., A. Nesterowicz, 1994. Czy i jak chronić źródła? Parki Narodowe, nr 2: 14.  
• Czachorowski S., 1996. 1. europejskie sympozjum na temat ekologii i ochrony źródeł (Münster, 6-10.III. 1996r.). Wiad. ekol., 42: 218-219. 
• Czachorowski S., 1996. Pierwsze europejskie sympozjum na temat ekologii i ochrony źródeł. Przegl. przyr., 7: 103-105
• Czachorowski S., 1996. 1st European Symposium of Spring Ecology and Conservation. DNO, 5: 11. 
•  Czachorowski S. 1997. Dekada ochrony źródeł cz. 1. Eko-Bałtyk 1 (50): 22-24. 
• Czachorowski S., 1998. Dekada ochrony źródeł. Silva Rerum - ekologiczne miscellanea. Bibl. “Ziel. Bryg.”, Kraków, str.: 399-403. 
• Czachorowski S. (STA), 1998. Co to jest źródło. Eko-Bałtyk, 1 (54): 13-15. 
• Czachorowski S., 2006. Źródła – środowiskowe aspekty badań. Wiad. Uniw., 10 (88): 26. 1.

(2008 r., źródła gdzieś na Roztoczu)