Podręczniki i chruściki (Trichoptera)

Pisanie podręczników nie cieszy się zbytnim uznaniem. Naukowcy, z myślą o karierze akademickiej, zainteresowani są głównie publikacjami z dużym impact factor. Bo te przynoszą szybką korzyść. Podręczników prawie nikt nie cytuje w swoich ważnych publikacjach. A przecież są niezwykle ważne z punktu widzenia upowszechniania wiedzy i kształcenia przyszłych pokoleń specjalistów i samych naukowców także. Trudno napisać i publikować, zwłaszcza podręczniki specjalistyczne. Bo na dodatek mały jest krąg odbiorców w krótkim okresie czasowym (mała grupa docelowa), nie daje więc zysków a wydawnictwa nie bardzo chcą długofalowo inwestować. Tym bardziej w podręczniki pisane w języku polskim. Najlepiej po angielsku lub po ... chińsku.

Im więcej dobrych podręczników w języku polskim, tym większa szansa na rozbudzenie zainteresowania biologią i entomologią w młodym pokoleniu. Tego wpływu co prawda nie będzie widać w cytowaniach, ale nie warto patrzeć tylko przez pryzmat własnej kariery nakowej czy krótkotwałych efektów. Na moje zainteresowania entomologią wpłynął mały atlas chrząszczy, tłumaczony z języka czeskiego, oraz książka prof. Stańczykowskiej "Bezkręgowce naszych wód". W żadnej swojej naukowej publikacji nie cytowałem tych książek, a przecież one stanowiły podstawę i fundament mojej wiedzy i zainteresowń badawczych. Nie kazdy rzeczywisty wpływ jest widoczny w prostych zestawieniach...

Gdy zacząłem naukową pracę z chruścikami (Trichoptera), musiałem przedzierać się przez klucz do chruścików napisany po czesku. Na dodatek była to fauna głównie górska, a więc mało przydatne dla mnie. Potem dotarłem do opracowań rosyjskojęzycznych i w końcu niemieckich oraz angielskich. Kłopotem był nie tylko język ale przede wszystkim zestaw gatunków, różniący się od tego, z czym ja miałem styczność. Pisząc o polskim kluczu do oznaczania chruścików chodzi mi przede wszytkim o dobór gatunków a nie tylko język.

Z myślą o monitoringu wód i wykorzystaniu chruścików w indeksach biotycznych napisałem klucz do oznaczania larw. Pomysł narodził się i dojrzał na warsztatach szkoleniowych z pracownikami WIOŚ. Z myślą o nich powstał nowoczesny klucz "obrazkowy" (bardzo funkcjonalny i wygodny w użytkowaniu). Udało się wydać w Wydawnictwie Mantis. Szkoda, że to nowoczesne rozwiązanie nie zostało wykorzystane w opracowywanym obecnie polskim kluczu do oznaczania larw. Widać lepsze opracowania powstają "za darmo" niż za duże, grantowe pieniądze. Wzorując się na innych pomysłach europejskich może niebawem pokuszę się o opracowanie i udostępnienie internetowej wersji klucza do oznaczania larw i imagines w wersji open source. Podwójna osobista "strata", ani dorobek naukowy ani zysk finansowy, ale przecież ma to sens jako dobrze rozumiana innowacyjność i długofalowe kształcenie i opowszechnianie wiedzy.

Fragment z rozdziałem o chruścikach, Zoologia - Stawonogi.

Niedawno wyszedł drugi tom Zoologii pod redakcją prof. Czesława Błaszaka z Poznania, a w części 2. Stawonogi, znajduje się mój rozdział o chruścikach. Prace nad podręcznikiem wieloautorskim trwały długich kilka lat. Kolejne tomy z kręgowcami jeszcze są w druku. I chyba będzie to ostatni polskojęzyczny, papierowy akademicki podręcznik do zoologii. Dlaczego ostatni? Bo cykl opracowania jest długi, czas "schodzenia z półek" także bardzo długi. Następna okazja pewnie pojawiłaby się za jakichś 20-30 lat (czy wtedy będą jeszcze papierowe ksiązki?). Papierowy podręcznik już w momencie trafienia na księgarskie półki w części jest już nieaktualny. Tak szybki jest postęp wiedzy nawet w klasycznej zdawałoby się zoologii. Znacznie szybszą możliwością aktualizacji są wersje internetowe. Myślę więc, że kolejne podręczniki akademickie do zoologii powstawać będą w wersji elektronicznej i multimedialnej, łacząc z tekstem nie tylko kolorowe zdjęcia ale i filmy oraz możliwość hipertekstowego, wilekontekstowego przeglądania. Może coś na kształt specjalistycznej Wikipedii? 

Moje skrytpty i podręczniki hydrobiologiczne

• Cichocka M., S. Czachorowski, 1988. Pracownia hydrobiologiczna. Instrukcje do ćwiczeń. 15 egz., 41 str., Instytut Biologii WSP w Olsztynie (powielone na ksero). 
• Czachorowski S., M. Metler, B. Pillich, K. Podgajniak, A. Wiszniewska, 1996. Poradnik badania jakości wód. Wyd. Nar. Fund. Ochr. Środ. i Gosp. Wodn., Warszawa. 

Podręczniki z chruścikami

• Czachorowski S., L. Pietrzak, 2003. Klucz do oznaczania rodzin chruścików (Trichoptera) występujących w Polsce – larwy. Mantis, Olsztyn, 32 str.
• Czachorowski S., 2012. Rząd: chruściki – Trichoptera (str.: 339-347). W: Błaszak Cz. (red.) Zoologia.Stawonogi. Tchawkodyszne, Tom 2, część 2, Wyd. PWN, Warszawa 2012.