Projekt jako forma dydaktyczna i nie tylko

(Damnica k. Słupska, przełom lat 80  i 90. XX wieku)

Do nauczania metodą projektu dojrzewałem powoli przez wiele lat. Najpierw był to udział w różnego typu działaniach studenckich, od obozów naukowych, przygotowywania żakinady, działaniach studenckiego Klubu Docent, itp. Tak nieświadomie zbierałem doświadczenia jako uczestnik. Potem była współpraca z nauczycielami i edukacja ekologiczna, często w formie aktywizującej oraz opieka nad studenckim kołem naukowym.

Po przemyśleniach stwierdziłem, że warto tę metodę świadomie i w pełni wykorzystać w codziennej dydaktyce akademickiej. Zaczęło się od działań w ramach studenckiego koła naukowego, którego byłem opiekunem. Potem włączyłem do zajęć ze studentami biologii w ramach przedmiotu ochrona środowiska. Bardzo dobrze wychodziły projekty ze studentami zaocznymi na kierunku socjologia, pedagogika i ekonomia (przedmiot edukacja ekologiczna), z którymi miałem gościnne zajęcia w WSIiE TWP w Olsztynie. Teraz staram się włączać elementy metody projektu na wszystkich typach zajęć, np. ekologii jezor, autoprezentacji czy nawet na seminarium licencjackim nie zapominając o ochronie srodowiska. Projekt może być różnie zdefiniowany. Zaczynałem od projektów zorientowanych na ochronę przyrody oraz edukację ekologiczną.


(Chyba na pikniku archeologicznym w Gadach.)

Na wiedzę składa się kilka elementów: wiem (zestaw wiadomości, informacji), rozumiem (rozumienie informacji i ich wzajemnych relacji, struktura wiadomości), działam (wykorzystanie posiadanej wiedzy i jej rozumienia w działalności praktycznej, zastosowanie wiedzy). Wiedzę łatwo przekazać na wykładach, umiejętnści - na ćwiczeniach. A jak nauczyć działania? Skuteczną metodą jest projekt (metoda zaliczana do nauczania problemowego). Proponowany mały projekt jest uzupełnieniem kształcenia w formie wykładów i ćwiczeń. W przyszłej pracy zawodowej przydatna będzie nie tylko wiedza w formie wiadomości i rozumienia, ale i umiejętność działania. Do tego ostatniego potrzebne są także kompetencje społeczne, w tym umiejętność pracy zespołowej.

Jaki jest główny cel akcji?
Jest to pytanie, na które trzeba poszukiwać odpowiedzi już na etapie wymyślania i planowania akcji. Działania muszą być nakierowane na cel, najlepiej w pełni uświadomiony przez wszytskich uczestników. Na przykład celem akcji sprzątania (zbierania śmieci w lesie)  jest przede wszystkim zmiana świadomości, stylu życia i codziennych nawyków a nie tylko jednorazowe zbieranie śmieci (po kimś). Akcja zbierania jest tylko pretekstem do zwrócenia uwagi na szerszy problem. A jeśli tak, to o sukcesie decydować będzie zmiana postaw i dotarcie z przekazem do dużej liczby odbiorców, a nie tylko liczba zebranych worków śmieci. Pierwszym elementem jest dostrzeżenie (samemu oraz ukazanie innym) problemów odpadów (rosnąca konsumpcja towarów jednorazowych, rosnące wysypiska, śmieci zalęgające w lasach i zakątkach przyrodniczych, szkody dla środowiska przyrodniczego). Po drugie pokazać (i samemu zobaczyć) jak prostymi działaniami można to zmieniać. Im więcej osób w różnorodny sposób będzie brało udział (choćby tylko jako bierni obserwatorzy), tym większy sukces akcji. Dlatego ważna jest współpraca z mediami oraz efektywne wykorzystanie internetu: blogów, stron internetowych, portali społecznościowych. Dziennikarstwo obywatelskie może znakomicie wspierać tradycyjne media.

Celem akcji może być zwrócenie uwagi na ekologię i gospodarkę leśną, a głównym "eventem" będzie udział w sadzeniu lasu. Taką akcją można zwrócić uwagę na zaśmiecenie lasów, na ochronę bioróżnorodności, na globalne zmiany atmosfery itd. Innym przykładowym pomysłem może być malowanie butelek i słoików a oprzez to zwrócenie uwagi na problemy recyklingu czy nadmiernej konsumpcji towatów jednorazowych.

Zmienianie świata na lepsze najlepiej zaczynać od siebie samego. Kropla drąży skałę. Najprościej dołączyć do innych (np. Dzień Ziemi, Sprzątanie Świata, akcje regionalne i lokalne). Udział w czymś wielkim, ważnym motywuje do działania. W grupie łatwiej i przyjemniej. Zacząć samemu i przyciągnąć innych. Zacząć od siebie, przełamać swoją nieśmiałość, nauczyć się efektywnego działania.


(Sadzenie lasu, ze studentami biologii i młodzieżą szkolną, 2012 r.)

Planowanie
Kto – role i zadania, kto za co jest odpowiedzialny.
Co – co będzie wykonane, jakie będą poszczególne zadania (np. przynieść worki, skontaktować się z odbiorcą wypełnionych worków, przygotować ognisko, kontakt z mediami, zorganiozwać transport, umieścić mapkę w internecie, napisać notatke prasową, itd.).
Kiedy – harmonogram działań, etapy, kamienie milowe, kto co i kiedy wykona.
Monitorowanie – jak sprawdzać czy planowanie, przygotowanie i realizacja są właściwie wykonywane (zebrania, czy wszyscy mają worki, czy zostały zabrane, czy ukazał się artykuł w prasie itd.).
Ewaluacja (czy były informacje w mediach), ile osób przyszło, jakie są efekty, co w nas się zmieniło? Jeśli znamy cel łatwo zaplanować czy i w jakim zakresie został on zrealizowany.

Etapy realizacji 
Najpierw musi być cel akcji, świadomość co i po co chce się zrobić (potrzebna więc dyskusja). Kolejnym etapem jest planowanie akcji (kto, co, kiedy, monitoring, ewaluacja). O sukcesie decyduje dobry pomysł, dobra współpraca w grupie, konsekwencja w działaniu i motywowanie (zwłaszcza w chwilach trudnych). Ważnym elementem jest zarządzanie (kierowanie), zarówno w czasie przygotowywania akcji, kierowanie jej realizacją jak i zakończeniem.

W trakcie dyskusji i planowania muszą wykrystalizować się role i zadania poszczególnych osób. Na formalnych i nieformalnych liderach spoczywa funkcja kierowania, przydzielania zadań, sprawdzanie wykonania i motywowania. Przydatni mogą być konsultanci – osoby z doświadczeniem w realizacji podobnych przedsięwzięć.

Świętowanie
Dlaczego musi być ognisko lub inna forma wspólnej zabawy? Udział w akcji jest dobrowolny. Nie można nikomu niczego nakazać (na tym polega specyfika pracy z wolontariuszami). Wspólne ognisko na zakończenie jest sposobem świętowania i spotkania towarzyskiego, równie istotnym jak samo sprzątanie. Jest także okazją do wstępnego podsumowania projektu (akcji), jak i okazją do publicznych podziękowań i "spłacenia" sponsorów.

Do udanego projektu (akcji prośrodowiskowej) istotne są dwa elementu: zrobić coś ważnego oraz przyjemność ze wzajemnego spotkania z ludźmi (człowiek jest istotą społeczną i towarzyską). Cała akcja wraz z ogniskiem (lub spotkaniem w klubie) może być dodatkowym elementem integracji grupy studenckiej lub całego roku. Jest jeszcze trzeci wazny element - okazja. Jeśli jest to włączenie się w powszechnie znany projekt typu Dzień Ziemi czy Sprzątanie Swiata, wtedy łatwiej o uwagę mediów. Dodatkowo uzasadnienie akcji i motywowanie do działania jest już w dużym stopniu sformułowane. Jeśli robimy coś zupełnie indywidualnie, wtedy ową okazję (formalny pretekst) trzeba wymyśleć. Może to być nawet majówka czy święto narodowe 11 listopada (niekonwencjonalny patriotyzm, z myślą o małej lokalnej ojczyźnie). Pretekst i okazja zawsze się znajda, trzeba tylko odrobiny kreatywności.



(Giławy, ze studentami pedagogiki z WSIiE TWP w Olsztnie)

Plan
Co i gdzie zrobimy? Jaki fragment wybierzemy do posprzątania? Lub gdzie zasadzimy drzewa? Dlaczego ten obszar? Może to być np. lasek przy Jez. Kortowskim, gdzie wypoczywają studenci (a więc sprzątamy sami dla siebie, aby wypoczywać i piknikować w ładniejszym otoczeniu, także w czasie Kortoiwady). Może to być teren wokół dowolnego innego jeziora (także teren rekreacyjny). Mogą to być okolice jez. Tyrsko i Redykajny (prowadzone badania oraz sąsiedztwo miejsc do rekreacji – Kojrys). Może to być akcja zorganizowana w Ornecie, Iławie, Jonkowie, Morągu, Nerwiku, Dzierzgunach itd. (celem będzie pokazanie się w społecznościach lokalnych jako swoisty „uniwersytet polowy”) lub innym miejscu ważnym dla części studentów (uczestników).

Kto weźmie udział? Czy tylko studenci z grupy? Jak poinformować i zachęcić innych? Czy organizować dodatkowe spotkania? Czy przygotować plakaty? A może nagłośnić akcję w gazecie czy radiu (Radio Olsztyn, UWM FM itd.) lub w internecie?. Jak przygotować notatkę prasową dla gazety i radia? Co w tej akcji jest niezwykłego, ciekawego, wyjątkowego? Jak zorganizować przepływ informacji między osobami kluczowymi, organizującymi akcję? Spotkania? Telefony? SMS-y? Strona WWW? Facebook?

Skąd zdobyć pieniądze? Czy we własnym zakresie (każdy przychodzi ze swoimi workami, rękawiczkami i wiktuałami na ognisko), czy też poszukać sponsorów? Kto mógłby przekazać worki na śmieci i rękawiczki? Kto mógłby zapewnić wywóz zebranych śmieci i kiedy? Czy znalazłby się sponsor ognisko i na jakich warunkach? Czy planowane będą inne wydatki (np. papier i farby na plakaty) – a może znajdzie się sponsor?


(Szukanie wsparcia finansowego w Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska i Gopspodarki Wodnej w Olsztynie)

Działanie (np. sprzątanie). Kto, gdzie i kiedy dostarczy worki, gdzie się zbieramy, przydział miejsc do sprzątania. Gdzie mają być składowane wypełnione worki, kto i kiedy je uprzątnie. Kto będzie miał apteczkę (na wszelki wypadek). Osoby i telefony kontaktowe.

Świętowanie. Gdzie i kiedy spotkamy się po akcji? W klubie czy na ognisku nad jeziorem? Czy znajdą się sponsorzy? Jeśli tak, to czy będą na wspólnym spotkaniu i w jaki sposób im podziękować (informacja na plakatach, stronie WWW, w prasie, na antenie radia?)


(EKOrtowo, sprzatanie Lasku Kortowskiego, ze studenami biologii i innymi, chyba 2007 r. W tle Jezioro Kortowskie)

Zobacz także prace:

• Czachorowski S., 1997. Lokalna Agenda 21. Globalny program działań - inicjatywy lokalne. Fundacja Ecobaltic, Gdańsk, 43 str.
• Czachorowski S., 1998. Ekologia krajobrazu - edukacja środowiskowa w szkole. RCEE w Olsztynie, 40 str.
• Czachorowski S., 1998. Ochrona środowiska z perspektywy domowego. RCEE w Olsztynie, 47 str.
• Czachorowski S., 1998. Urodzić drzewo – badacz przyrody. RCEE w Olsztynie (Biblioteczka Zielonej Szkoły), 38 str.
• Czachorowski S., 2000. Zostań ekologicznym konsumentem. Wyd. Starostwo Powiatowe w Kwidzynie i CEE w Kwidzynie, 32.